s [ Pobierz całość w formacie PDF ]

jednoznacznie wyznaczone. Wobec tego zadajmy sobie pytanie, kogo możemy uważać
za robotnika. Dla tamtych czasów będzie chyba słuszne utożsamienie zasięgu
klasy robotniczej z zasięgiem najemnej pracy fizycznej. Jednak wielu zawodów
związanych z pracą fizyczną nie uważano wówczas za robotnicze. przykładem jest
służba domowa oraz pracownicy fizyczni różnych instytucji, przedsiębiorstw i
urzędów. Niekiedy robotnikami nazywano tylko dniówkowych lub
niewykwalifikowanych w przeciwieństwie do "fachowców", ..rzemieślników". Klasa
robotnicza rozpadała się na dwie wielkie grupy: robotników rolnych i
robotników poza rolnictwem, których trzonem byli robotnicy przemysłowi, zwła-
szcza przemysłu fabrycznego2. Robotnicy rolni to tylko częściowo służba
folwarczna zamieszkała w czworakach, większość to sproletaryzowani chłopi, z
małą działką lub bez ziemi, którzy czuli się bardziej przynależni do wspólnoty
wiejskiej niż do klasy robotniczej.
Do uzyskania informacji o robotnikach, podobnie jak o innych klasach i
warstwach społecznych, służą nam opublikowane wyniki dwóch powszechnych spisów
ludności, przeprowadzonych w Polsce międzywojennej, w 1921 i 1931 r..
zwłaszcza zaś drugi spis, zorganizowany w odróżnieniu od pierwszego w
warunkach ustabilizowanych granic i ustabilizowanej administracji. Rok 1931 -
data spisu  to mniej więcej środek okresu międzywojennego, co prawda również
prawie najcięższy moment wielkiego kryzysu gospodarczego. manifestującego się
ogromnym bezrobociem. W rozumieniu spisu 1931 r. do robotników należeli
wszyscy najemni pracownicy fizyczni. do których zaliczono nawet szeregowych
policjantów i podoficerów w wojsku. W ten sposób nasza robocza definicja i
kryteria spisu mniej więcej zgadzają się i możemy bezpośrednio korzystać z
jego
Opieram się tu przede wszystkim na moich pracach: Społeczeństwo Drugiej
R:ci:yiMi.ipoliu'j, Warszawa 1973. oraz Spoleczcnstwo Poi\ki imyil: i n
(ifiiiin'1. Warszawa 1969 (Wiedza Powszechna, seria ..Omega").
: Zub. Z. Landau, J. Tomaszewski, Robotnuy /ir:ftiiy\ifnii 11 /WYH' 19 IX
1939. Warszawa 1971.
66 Janusz y
arnowski
Społeczeństwo II Rzeczypospolitej 67
danych. Otóż w roku 1931 (ściśle biorąc 9 grudnia 1931 r.) było w Polsce 4,2
min robotników, oczywiście w tym właśnie szerokim znaczeniu. Mowa tu o
ludziach zatrudnionych jako robotnicy oraz tych, którzy pracowali w tym
charakterze, lecz utracili pracę, byli więc robotnikami tylko potencjalnie. W
ówczesnych warunkach była to niebagatelna różnica (tylko poza rolnictwem było
 według spisu - przęsło 600 tyś. bezrobotnych). Wraz z rodzinami grupa ta
liczyła 9,1 min ludności, i to był właśnie najszerszy zakres klasy
robotniczej. Liczbę tę należy odnieść do ogólnej liczby ludności Polski, która
w tym czasie wynosiła okrągło 32 min. Klasa robotnicza stanowiła zatem odsetek
nieco niższy niż 30. Jednakże z tej wielomilionowej masy na trzon klasy
robotniczej, robotników przemysłowych, przypadała niewielka mniejszość. W
tymże 1931 r. w średnim i wielkim przemyśle, co według ówczesnej terminologii
oznaczało zakłady zatrudniające ponad 20 robotników, pracowały tylko 634 tyś.
pracowników fizycznych. W szczytowym punkcie przedkryzysowej koniunktury, w
1928 r., liczba ta wynosiła 850 tyś. i nie została przekroczona do 1938 r.
Kilkanaście tylko procent klasy robotniczej pracowało więc w wielkim przemyśle
i górnictwie. Przemysłowa klasa robotnicza, a więc robotnicy zatrudnieni w
przemyśle i rzemiośle razem, bez względu na wielkość zakładu, to około 40%
całej klasy robotniczej. Trzeba jednak pamiętać o różnicy jakościowej między
przemysłową klasą robotniczą przed wojną i obecnie. Nie tylko bowiem robotnicy
przemysłowi stanowią obecnie większą część robotników w ogóle, ale wśród nich
z kolei ogromna większość to pracownicy naprawdę wielkiego przemysłu. Dość
powiedzieć, że ponad 99% robotników przemysłowych pracuje w zakładach
zatrudniających ponad 100 robotników, a ponad 70% w zakładach dających pracę
co najmniej l tysiącowi! 3 W latach międzywojennych bardzo wielki udział w
ówczesnym składzie klasy robotniczej mieli robotnicy rolni, którzy w 1921 r.
stanowili ponad 40% wszystkich robotników, odsetek wyższy niż robotnicy
przemysłowi, a parokrotnie wyższy niż zatrudnieni w wielkim przemyśle. Z
czasem jednak liczba i udział robotników rolnych malały, a przemysł wysunął
się zdecy-
3 Zob. Rocznik statystyczny 1981 s. 261. [ Pobierz całość w formacie PDF ]