s [ Pobierz całość w formacie PDF ]

ciągłość, jaką ma koło 43.
Zmysły
Zamknij swe zmysły w twierdzy wyciszenia (hezychii), żeby nie
wciągały duszy do swych działań44.
 Szczęśliwy umysł, który w czasie modlitwy osiągnął do-
skonałą wolność od wrażeń zmysłowych  twierdzi Ewagriusz
z Pontu45. Modlący się powinien być nieczuły na wszelkie
wrażenia z zewnątrz, gdyż rozpraszają one jego uwagę. Pisze
o tym Diadoch z Fotyki w swoich Stu rozdziałach o dosko-
nałości:  wzrok, smak i inne zmysły, jeśli posługujemy się
nimi ponad miarę, rozpraszają pamięć serca  gdyby Ewa
nie spoglądała na owoc, nie dotknęła go i nie skosztowała, to
nigdy nie popełniłaby grzechu46. Należy więc doprowadzić do
42
Ibidem.
43
Podobny ruch okrężny dostrzega on w  Trójcy Z
więtej Andrieja
Rublowa. Zob. Mnich Kościoła Wschodniego, op. cit., s. 109.
44
Talazjusz z Libii, O miłości, wstrzemięz
liwości i kierowaniu się ro-
zumem, [w:] Filokalia, s. 169.
45
Ewagriusz z Pontu, O modlitwie, przekł. K. Bielawski, o L. Nieścior
OMI, Kraków 2003, s. 50.
46
Diadoch z Fotyki, Sto rozdziałów o doskonałości, [w:] Filokalia,
s. 129; por. Mnich Kościoła Wschodniego, op. cit., s. 107 108.
Kinga Nędza-Sikoniowska
98
stanu, w którym  smak podporządkuje się powściągliwości,
słuch  słuchaniu Słowa Bożego 47.
Nauczyciele modlitwy nieustannej wymagają, by dla jej
odmawiania znalez
ć ciche, odosobnione miejsce, gdyż każde
zewnętrzne wrażenie uniemożliwia skupienie się na modli-
twie48. Szczególnie należy uważać na wzrok. Zdaniem Alek-
sandra Mienia trzeba kontrolować wszystkie  okna duszy ,
ale  szczególnie, za przykładem Hioba, należy zawrzeć przy-
mierze z oczami swymi (por. Hi 31,1) 49. Wzrok modlącego
się hezychasty związany jest z pozycją jego ciała  pochylony
do przodu, skupia się  na określonej części ciała, zwłaszcza
na sercu 50. Ale odnosi się to i do innych typów modlitw:
 Spojrzenie nie może błądzić  trzeba skupić je na ikonie
albo zamknąć oczy, inaczej łatwo o rozproszenie 51, twierdzi
Aleksander Mień.
Pępek
Skieruj spojrzenie twych oczu i cały umysł na środek brzucha52.
W potocznej świadomości elementem ciała związanym
z praktykami hezychastycznymi jest przede wszystkim pępek
(gr. omphalos  pępek; punkt środkowy), gdyż to ku niemu
kierowali wzrok modlący się mnisi53. Osoby niechętne mo-
47
Mnich Kościoła Wschodniego, op. cit., s. 66.
48
Metoda świętej modlitwy i uwagi, [w:] Filokalia, s. 261.
49
A. Mień, op. cit., s. 30.
50
Filokalia, s. 38.
51
A. Mień, op. cit., s. 25.
52
Metoda, s. 261.
53
Filokalia, przyp. 1, s. 261.
Ciało narzędziem modlitwy: psychosomatyczne praktyki&
99
dlitwie nieustannej często wyśmiewały tę pozycję, oskarżając
mnichów o modlenie się do pępka. Mnich Kościoła Wschod-
niego odpiera te zarzuty:
Co do  omfaloskopii , to jest wpatrywania się w pępek, to ani
sama nazwa, ani taka czynność nie odpowiadają zaleceniom he-
zychazmu. Kwestia kontemplacji pępka nigdy się nie pojawiła,
byłby to przecież czysty jogizm. Idzie tu o utkwienie wzroku
w środkowej części ciała przy zachowaniu pozycji siedzącej.
Pępek więc tylko wyraża, dość naiwnie, punkt zaczepienia oczu,
kierunek, byłoby bowiem równie słusznie mówić, że należy
skierować wzrok na piersi54.
Siedząc nieruchomo i opuszczając głowę, mnisi chcieli
uzyskać najlepszą pozycję kontemplacyjną. Szukając serca,
wpatrywali się w swoją pierś. Grzegorz Palamas mówi o po-
żytku, jaki odnosi człowiek,  gdy nie będzie kierować oka
w różne strony, ale ku własnej piersi lub innemu ośrodkowi
ciała [dosł. ku własnemu pępkowi], niby ku jakiemuś punk-
towi oparcia 55. Zdaniem świętego pozycja ta jest bardziej
praktyczna  sprzyja modlitwie, ułatwiając skupienie.
Usta
Otwórz moje wargi, Panie, a usta moje będą głosić Twoją chwałę
(Psalm 51).
Słowa modlitwy, zwłaszcza u początkujących ascetów,
powinny być wymawiane głośno. Nie chodzi bowiem je-
54
Mnich Kościoła Wschodniego, op. cit., s. 108.
55
Grzegorz Palamas, op. cit., s. 314.
Kinga Nędza-Sikoniowska
100
dynie o treść wezwań, ale i włączenie do modlitwy całego
ciała. W Opowiadaniach pielgrzyma znajdujemy drobia-
zgowe, wręcz namacalne opisy wpływu organów mowy na
modlitwę:
usta i język nabywają zdolności do samoczynnego poruszania
się i już bez wysiłku, same z siebie, niepowstrzymanie poruszają
się i bezgłośnie wypowiadają słowa modlitwy. A zarazem me-
chanizm mięśni krtani tak się do tego dostraja, że modlący się
zaczyna odczuwać, iż wypowiadanie modlitwy stanowi stałą,
istotną jego cechę56.
Długotrwałe i jak najczęstsze wymawianie modlitwy sprawia,
że ciało przyzwyczaja się do niej i modli się już samo. Efekt
ten nie jest jednak celem samym w sobie  rolą ciała jest
 nauczyć w następnej kolejności ludzki umysł, jak należy
się właściwie modlić:
Staje się to podstawą tego, że i umysł sam z siebie zaczyna się
temu poddawać i przysłuchiwać bezwiednemu ruchowi ust,
będąc przezeń pobudzanym do uwagi, która bywa w końcu
z
ródłem słodyczy serca i prawdziwej modlitwy. Oto rzeczy-
wiste i dobroczynne skutki nieustannej albo częstej modlitwy
ustnej57.
A
zy
Oliwa i sól są przyprawą pokarmu; wstrzemięz
liwość i łzy są
zaś natchnieniem w modlitwie58.
56
Szczere opowiadania, s. 177 178.
57
Ibidem.
58
J. Klimak, op. cit., s. 193.
Ciało narzędziem modlitwy: psychosomatyczne praktyki&
101
łzy pojawiają się często w pismach ojców hezychastycz-
nych. Traktuje się je jako dar, świadczą o czystości serca59.
Z
w. Jan Klimak chce, by  na znak skruchy wylewać strumie-
nie łez 60, o  dar łez nakazuje prosić Ewagriusz z Pontu61,
wiele miejsca poświęca im Niketas Stetatos62. Jak podkreśla
ks. Józef Naumowicz, w tym kontekście  łez nie należy
rozumieć jedynie w sposób przenośny 63; płacz wynika z po-
stawy duchowej i w znaczący sposób wpływa na jakość
modlitwy.
Utrzymując odpowiednią pozycję ciała, kontrolując od-
dech i bicie serca, modląc się ustami, a następnie umysłem,
osiąga asceta stan prawdziwego wyciszenia i właśnie dzięki
ciału wkracza na drogę duchowej doskonałości. Czym jednak
różni się modlitwa Jezusowa od podobnych praktyk innych
wyznań?
Wykorzystywanie ciała w modlitwie serca pod wieloma
względami przypomina dalekowschodnie tradycje medytacji:
taoistyczny oddech embrionalny, praktyki muzułmańskich
mistyków (technika dhikr w sufizmie) i przede wszystkim
jogę (pranajama  joga oddechu)64. Podobieństwa te zauwa-
żano dawno. Już bohater Opowiadań pielgrzyma spotyka się
z oskarżeniem o pogańskie korzenie hezychazmu (notabene
argumentu tego używa Polak katolik). Pielgrzym broni Fi-
lokalii:
59
E. Przybył, Prawosławie, Kraków 2000, s. 88.
60
J. Klimak, op. cit., s. 194.
61 [ Pobierz całość w formacie PDF ]