s [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Po ustaleniu najogólniejszych założeń cyklu Zola zagłębił się w lekturze dzieł fizjologicznych. Przede
wszystkim otworzył Traktat o dziedziczności naturalnej doktora Prospera Lucasa (Paryż, 1847 1850), na który
niejednokrotnie powoływał się w swojej Miłości
Michelet. * Od razu z mgławicy ogólnikowych założeń zaczynia się wyłaniać konkretny kształt dzieła.
Książka Lucasa  czytamy w. notatkach wstępnych  wykazuje, że życie, tworząc, posłuszne jest prawom
inwencji i naśladownictwa, które w prokreacji stają się prawami wro- dzonoścl i dziedziczności.**
Oto hipoteza, którą Zola przyjmuje za pewnik i z której w drodze dedukcji zamierza wyprowadzić całe
dzieło. Pod tym względem Traktat ma dla genezy Rougon-Macąuartów znaczenie zasadnicze: nie tylko jest
z
ródłem wielu postaci i epizodów przyszłego cyklu, ale tłumaczy też pierwsze decyzje pisarza, które w taki a nie
inny sposób kazały rozrosnąć się drzewu genealogicznemu rodu. Zola czyta książkę z ołówkiem w ręce:
streszcza wywody teoretyczne, skrupulatnie przepisuje klasyfikacje rodzajów dziedziczności i poszczególnych
form jej ogólnego prawa, aby rozdzielić je następnie między członków rodziny. Lucas dostarcza mu schematu, z
którego powstaje drzewo genealogiczne, szkielet przez wiele liat z każdą nową powieścią obrastający w ciało.
Ratunek przed fatalizmem znajduje w twierdzeniu, że dziedziczność cech moralnych nie obala wolnej woli,
gdyż nie ma dziedziczenia czynów, jest tylko dziedziczenie skłonności lub popędów:  Nie dziedziczy się po
rodzicach ani występku, ani cnoty, ale skłonności do
występku lub cnoty." * I tutaj wchodzi w grę drugi czynnik, przez Lucasa lekceważony, u Zoli zaś powołany do
odgrywania coraz donioślejszej roli: wpływ środowiska, które decyduje o rozwoju lub zaniku dyspozycji
dziedzicznych. Pisarz dokonuje zatem pierwszego wyboru  światów", czyli środowisk, oraz postaci, na lćtóre
mają one oddziaływać, i sporządza pierwszą chronologicznie listę dziesięciu tomów cyklu:
Są cztery światy (powieść początkowa). Lud: robotnik, żołnierz. Kupcy: intrygantka, spekulant robiący
interesy na przebudowie, wielki handel, przemysA
Burz
uazja: syn par- weniuszów. Wielki świat: wysoki
urzędnik państwowy z postacią z wielkiego świata (polityka). I świat osobny: ladacznica, morderca, ksiądz
(religia), artysta (sztuka). Nauka musi być gdzieś reprezentowana  często jako ogólny głos dzieła. 
Początkowa powieść mogłaby streszczać symptomy gorączki apetytów. Kształcenie dzieci w gimnazjum. Będzie
ono poprzedzać zamach stanu, akcja zaś zacznie się dopiero wtedy. **
Następna kartka zawiera pierwszą listę powieści:
Powieść o księżach (prowincja). Powieść wojskowa (Włochy). Powieść o sztuce (Paryż). Powieść o wielkiej
przebudowie Paryża. Powieść sądownicza (prowincja). Powieść robotnicza (Paryż). Powieść o wielkim świecie
(Paryż). Powieść o intrygantce (Paryż). Powieść o rodzinie parweniusza (wpływ nagłej fortuny ojca na synów i
córki) Paryż. Powieść początkowa, prowincja. ***
Obie te kartki, wyliczenie  czterech światów" i lista powieści, stanowią jeden tekst, pierwszy plan dziesię-
ciotomowego cyklu. I nie wolno jednej odczytywać w oderwaniu od drugiej, gdyż  jak dowiódł tego błąd
większości krytyków  grozi to przypisywaniem Zoli przedziwnych ambicji socjologicznych:  teorii czterech
światów" (Eichenholc),  socjologii zbliżonej w swej poetyckiej naiwności do socjologii Walta Whitmana"
(Lanoux). Pisarz zdumiałby się niepomiernie, gdyby dowiedział się, że urośnie kiedyś do godności  socjologicz-
nej teorii" ów pierwotny wybór postaci, które mają być bohaterami jego dziesięciu powieści, oraz środowisk, w
których zamierza je osadzić. Wystarczy zestawić poszczególne punkty obu części tekstu, aby zobaczyć, że
pasują do siebie jak klccki układanki:
Powieść o księżach
Powieść wojskowa Powieść o sztuce
Powieść o przebudowie Paryża
Powieść sądownicza Powieść robotnicza
Powieść z wielkiego świata
Powieść o intrygantce
w handlu Powieść o rodzime parweniusza
Powieść początkowa
 Osobny świat: ksiądz (religa)
 Lud: żołnierz
 Osobny świat: artysta (sztuka)
 Kupcy: spekulant robiący interesy na przebudowie
 Osobny świat: morderca
 Lud: robotnik (i na razie także świat osobny: ladacznica)
 Wielki świat: wysoki urzędnik państwowy z postacią z wielkiego świata
Jg Kupcy: intrygantka
 Burz
uazja: -syn parwe- niuszów
 Wszystkie cztery światy
O wyborze takich a nie innych środowisk, postaci i tematów zadecydowało kilka różnych czynników: osobi-
sta znajomość danego środowiska (artysta), aktualność tematu lub typu (przebudowa Paryża, syn parweniusza,
spekulant, ksiądz, ladacznica), egzotyka (robotnik), wreszcie lektura Lucasa, skąd wzięło się kilka postaci,
między innymi morderca (cytowane przez Lucasa przykłady dziedzicznej skłonności do zbrodni dyktują Zoli
słowa:  Napisać na ten temat powieść"), prostytutka (wynotowawszy cytowany przez Lucasa wywód Sini- [ Pobierz całość w formacie PDF ]